Alvleesklierkanker (ook wel pancreascarcinoom genoemd) is een kwaadaardige tumor in de alvleesklier.
Een tumor ontstaat altijd uit een enkele cel. De tumor groeit eerst plaatselijk tot er een klompje cellen ontstaat. De ontwikkeling naar een kwaadaardige tumor gaat vaak via verschillende stappen. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat ook alvleesklierkanker verschillende ‘voorstadia’ heeft voordat de tumor kwaadaardig wordt. Deze voorstadia geven echter bijna nooit klachten, waardoor de tumor ‘anoniem’ kan groeien. De kwaadaardige tumor kan na verloop van tijd door de wand van de alvleesklier heen groeien en/of uitzaaien via lymfebanen of bloedvaten naar de lever en de longen.
Soorten alvleesklierkanker
De veruit meest voorkomende vorm van alvleesklierkanker is het adenocarcinoom (92%). De tumoren bevinden zich in de afvoerbuisjes van de enzymen, ofwel verteringssappen, die de alvleesklier aanmaakt. Het adenocarcinoom bevindt zich meestal in de kop van de alvleesklier (56%), in 14% van de gevallen in het middendeel, het lichaam, en 17% in de staart. Bij de overige 13% is er sprake van overlap of is het onduidelijk.
Daarnaast zijn er zeldzamere vormen van alvleesklierkanker, zoals de neuro-endocriene tumoren (NET/NEC) (7%) die zich bevinden in de cellen in de pancreas die hormonen aanmaken. Andere vormen van alvleesklierkanker komen sporadisch voor (minder dan 1%).
Zie voor uitgebreide informatie over de andere soorten alvleeskliertumoren de pagina verschillende soorten alvleesklierkanker.
De informatie op deze en andere pagina’s van de website gaan over het adenocarcinoom, tenzij anders aangegeven.
Hoe vaak komt alvleesklierkanker voor?
In Nederland krijgen jaarlijks ruim 3.000 mensen per jaar de diagnose alvleesklierkanker, 2,4% van alle nieuw gediagnosticeerde kankertumoren. In het overgrote deel hiervan gaat het om een adenocarcinoom; 2,2% van de gediagnosticeerde kankertumoren.
Alvleesklierkanker komt ongeveer evenveel voor bij mannen en bij vrouwen. Het merendeel van de patiënten (85%) is ouder dan 60 jaar. Op een leeftijd jonger dan 45 jaar is alvleesklierkanker zeldzaam, maar wel mogelijk.
Wat zijn de vooruitzichten?
Alvleesklierkanker is een agressieve vorm van kanker. De tumor wordt vaak relatief laat ontdekt, waardoor deze bij veel personen al is uitgezaaid en/of al doorgegroeid is in het omliggende weefsel.
In onderstaand diagram zie je de overlevingscijfers voor het adenocarcinoom. Voor NET en NEC gelden andere cijfers.
(Bron: kanker.nl)
Zonder therapie is de gemiddelde overleving na diagnose 4 tot 6 maanden. Indien er een operatie verricht kan worden, is het percentage patiënten dat 5 jaar na de diagnose nog in leven is ongeveer 20%. Maar slechts een op de vijf patiënten komt in aanmerking voor een operatie.
Alvleesklierkanker/het adenocarcinoom neemt 6,8/6,3% van de sterfte aan kanker in Nederland voor zijn rekening (2022). In de afgelopen tientallen jaren is de kans dat je deze ziekte door betere behandelingen overleeft, anders dan bij andere soorten kanker, nauwelijks toegenomen.
Verschillende fases
Elke vorm van kanker verloopt in verschillende fases. Er zijn daarvoor verschillende kenmerken die bepalen hoe ernstig de ziekte is. Om te bepalen hoe ver je ziekte is gevorderd, maakt de specialist gebruikt van een medische term genaamd ‘stadiëring’. Hij let daarbij op de grootte van de tumor, de eventuele doorgroei van de tumor buiten de alvleesklier en de aanwezigheid van uitzaaiingen (metastasen) in de lymfeklieren en/of organen elders in het lichaam. Voor alvleesklierkanker zijn er internationaal gezien 4 verschillende stadia. Ze worden aangeduid met Romeinse cijfers van I (beginstadium) tot IV (4, vergevorderd stadium).
Stadium I
Bij stadium I is er een kanker ontstaan en die wordt alleen in de alvleesklier gevonden. Je hebt daarbij een verder onderscheid tussen stadium IA en stadium IB. Het gaat dan vooral om de grootte van de tumor.
- Stadium IA: de tumor is kleiner dan 2 centimeter.
- Stadium IB: de tumor is groter dan 2 centimeter.
Stadium II
Bij stadium II is de kanker mogelijk naar dichtbij liggende weefsels uitgezaaid. Ook is de kanker mogelijk te vinden in de lymfeklieren die vlak bij de alvleesklier liggen. Ook stadium II is weer onder te verdelen in IIA en IIB. Nu is het voor de bepaling belangrijk om uit te zoeken waarheen de kanker is uitgezaaid.
- Stadium IIA: de alvleesklierkanker is uitgezaaid naar dichtbij liggende weefsels en organen, maar nog niet naar de lymfeklieren.
- Stadium IIB: kanker is uitgezaaid naar de lymfeklieren en mogelijk naar dichtbij liggende organen.
Stadium III
In stadium III is de kanker uitgezaaid naar de grote bloedvaten en lymfeklieren.
Stadium IV
Stadium IV is het laatste stadium van de indeling van kanker in fasen. Bij stadium IV is de kanker van verschillende grootte en is deze verspreid naar organen die verder weg liggen van de alvleesklier. Denk daarbij aan de lever, longen of de buikholte.
TNM classificatie pancreascarcinoom
Nederlandse specialisten gebruiken vaak naast de stadiëring ook een ‘TNM-classificatie’ van de tumor. Met classificeren bedoelt de specialist het bepalen van de fase waarin de tumor zich bevindt. TNM staat voor ‘Tumor’, ‘Node’ (lymfeklier), ‘Metastasen’ (uitzaaiingen). De fase bepaalt uiteindelijk voor welke behandeling kan worden gekozen door de specialist.
T0 geen tumor aanwezig.
Tis in situ carcinoma (voorstadium van kanker).
T1 tumor beperkt tot de alvleesklier, maximaal 2 cm in de grootste diameter.
T2 tumor beperkt tot de alvleesklier maar groter dan 2 cm in de grootste diameter.
T3 tumor breidt uit buiten de alvleesklier maar zonder ingroei van de grote bloedvaten T4 tumor breidt uit in grote bloedvaten.
N0 geen regionale lymfekliermetastasering.
N1 regionale lymfekliermetastasering.
M0 geen metastasen op afstand.
M1 metastasen op afstand.
Behandelplan
Bij het vaststellen van het behandelplan voor kanker zijn verschillende specialisten betrokken. Zij maken gebruik van gezamenlijk vastgestelde landelijke richtlijnen. De artsen stellen je een bepaalde behandeling voor op grond van:
- het stadium van de ziekte.
- de plaats en grootte van de tumor.
- de vorm van alvleesklierkanker.
- jouw algemene lichamelijke conditie.
